Үзе дә, кызы да өзгәләнеп яши

Унын­чы дис­тә­не вак­лау­чы­лар­ның һәм­мә­се дә - су­гыш ве­те­ра­ны. Ра­йон баш­лы­гы Мә­җит Са­ли­хов алар­ны юби­лей­ла­рын­да гы­на тү­гел, га­дә­ти ту­ган көн­нә­рен­дә дә тәб­рик­ләү тәкъ­ди­ме бе­лән чык­ты.

Ка­ла­быз­да яшәү­че Мәрь­ям апа Хәй­рет­ди­но­ва да 92 яше уңа­ен­нан баш­кар­ма ко­ми­тет, со­ци­аль як­лау, сә­ла­мәт­лек сак­лау ида­рә­лә­ре, ве­те­ран­нар со­ве­ты һәм баш­ка­лар­дан кот­лау­лар ка­бул ит­те. Мәрь­ям апа - Сар­ман ра­йо­ны­ның Яңа Имән авы­лы кы­зы. Җи­де ба­ла­лы га­и­лә­дә бе­рен­че ба­ла бу­лып дөнь­я­га кил­гән. Җи­де класс­ны тә­мам­ла­ган­нан соң ая­гы­на ча­ба­та ки­гән кыз Ка­зан фельд­шер-аку­шер­лар мәк­тә­бе­нә юл то­та. 1940 ел­да дип­лом­лы 4 кыз­ны Мөс­лим­гә эш­кә җи­бә­рә­ләр. Ә ту­лар-тул­мас бер ел­дан су­гыш баш­ла­на.

Хы­ял­лар­ны чел­пә­рә­мә ки­тер­гән әле­ге афәт­кә һа­ман да рән­җү­ле Мәрь­ям Хәй­рет­ди­но­ва. Су­гыш чык­ма­ган бул­са, бәл­ки ул да ярат­кан ке­ше­се - укы­ту­чы Са­бир бе­лән га­и­лә ко­рып, ти­гез го­мер ки­че­рер, тор­мыш йө­ген бер­гә тар­тыр иде. Тик ил өс­те­нә кил­гән зур кай­гы бар ха­лык­ның хы­я­лын, яшәү рә­ве­шен чел­пә­рә­мә ки­те­рә.

- Без­не 1942 ел­ның ию­лен­дә ат­ка утыр­тып Чал­лы­га алып кит­те­ләр, ан­нан па­ро­ход, ма­ши­на бе­лән Мәс­кәү як­ла­ры­на озат­ты­лар. Юл­да бар­ган­да ук дош­ман бом­ба­сы "яң­гы­ры­на" эләк­тек - Мәрь­ям апа фронт­ка ки­тү­е­нең бе­рен­че көн­нә­рен бү­ген дә хә­тер­ли.

Мәрь­ям­нәр ба­ра­сы мед­сан­часть чол­га­ныш­та кал­ган бу­лып чы­га. Алар би­ре­гә төр­ле мих­нәт­ләр кү­рә-кү­рә ки­леп җи­тә­ләр. Хи­рург яны­на шәф­кать ту­та­шы итеп бил­ге­лән­гән кыз­га опе­ра­ция өс­тә­лен­дә нин­ди ге­нә яра­лы­лар­ны кү­рер­гә ту­ры кил­ми.

- Ста­линг­рад өчен бар­ган су­гыш ва­кы­тын­да идән яра­лы­лар бе­лән тул­ды, һәр­кай­да кыч­кыр­ган, ың­гы­раш­кан та­выш, ба­ры­сы­на тиз­рәк яр­дәм итә­се, яра­ла­рын бәй­ли­се ки­лә. Яра­ла­ры корт­ла­ган­нар да күп иде. 3 көн, 3 төн йок­ла­мый­ча эш­лә­дек. Аша­га­ны­быз­ны да хә­тер­лә­мим, - ди ул, ха­ти­рә­лә­рен яңар­тып.

Бу мәх­шәр­не оны­тыр­га мөм­кин­ме соң?! Опе­ра­ция ва­кы­тын­да Мәрь­ям­гә яра­лы­лар ара­сын­да Хәй­рет­ди­нов фа­ми­ли­я­ле ке­ше бу­лу­ын да әй­тә­ләр. Су­гыш­ка алын­ган иге­зәк эне­лә­ре­нең бер­се тү­гел­ме дип чы­гып ка­рар­лык та ва­кы­ты бул­мый. Сүз уңа­ен­нан, алар­ның ике­се дә яу кы­рын­да баш­ла­рын са­ла.

Та­тар кы­зы Мәрь­ям 4 нче Ук­ра­и­на фрон­ты бе­лән Ря­зань, Ми­чу­ринск, Ста­линг­рад, Рос­тов-Дон, Пе­ре­коп­тан Се­вас­то­поль­гә ка­дәр, Мол­да­вия, Ру­мы­ния, Венг­ри­я­дә бу­ла. Җи­ңү ту­рын­да­гы хә­бәр­не кон­ту­зия алып, гос­пи­таль­дә ят­кан ва­кыт­та ише­тә.

Җи­ңү шат­лы­гы­на та­гын бер сө­е­неч өс­тә­лә - Са­бир да Мәрь­я­мен эз­ләп та­ба. Тик га­и­лә бә­хе­те ге­нә дә­вам­лы бул­мый, япон су­гы­шы баш­лан­гач, Са­бир­ны шун­да җи­бә­рә­ләр. Бу юлы ае­ры­лы­шу­ла­ры соң­гы­сы бу­ла. Ел­лар уз­гач, Мәрь­ям Хәй­рет­ди­но­ва­ны бер егет эз­ләп та­ба һәм әти­се­нең әма­нә­тен - ул бир­гән за­пис­ка­ны тап­шы­ра. Ан­да Са­бир ку­лы бе­лән "Көт. Мин кай­тыр­мын. Эз­ләп та­бар­мын. Кия­ү­гә чы­га күр­мә" ди­гән сүз­ләр сыр­лап языл­ган. Озак ел­лар буе Са­би­ры­ның кай­та­ча­гы­на ыша­нып, аны кө­теп яши Мәрь­ям апа кы­зы бе­лән.

Әл­мәт­кә ул Ке­ме­ро­во шә­һә­рен­дә ал­ты ел эш­лә­гән­нән соң, 1954 ел­да кай­та. 6 ел үзәк ра­йон, 1960 ел­дан ба­ла­лар ши­фа­ха­нә­лә­рен­дә хез­мәт куя, ла­ек­лы ял­га шун­нан ки­тә.

Мәрь­ям Хәй­рет­ди­но­ва­ны бү­ген дә ты­рыш, эш сө­ю­чән шәф­кать ту­та­шы бу­ла­рак ис­кә ала­лар. Әнә ту­ган кө­не­нә дә өй ту­ты­рып кил­гән­нәр.

- Ба­тыр­лы­гы­гыз, ты­рыш хез­мә­те­гез без­гә үр­нәк, - ди­де ра­йон баш­лы­гы Мә­җит Са­ли­хов, из­ге те­ләк­лә­рен җит­ке­реп.

Те­ләк­ләр, алар­ның тор­мыш­ка ашуы бик тә ки­рәк бү­ген Мәрь­ям апа­га. Аяк­сыз яту­чы кы­зы өчен йө­рә­ге нык өз­гә­лә­нә ана­ның. Ле­ни­но­горс­ки­да яшә­гәч, яны­на да ба­рып бул­мый. Үзе­нең дә үте­не­че бар Мәрь­ям апа­ның. Су­гыш ве­те­ра­ны Со­вет ура­мын­да­гы бер йорт­ның соң­гы 5 нче ка­тын­да ур­наш­кан бер бүл­мә­ле фа­тир­да яши. 92 яшь­лек ке­ше­гә 5 нче кат­ка ка­дәр җәяү ме­нү-тө­шү җи­ңел тү­гел. Җит­мә­сә үзе­нең дә аяк­ла­ры сыз­лап тын­гы бир­ми.

- Биш кат­лы­лар­да лифт юк бит. Мин фа­ти­рым­ны ас­кы кат­ка алыш­ты­ру­да яр­дәм итү­лә­рен со­рап мө­рә­җә­гать ит­кә­лә­дем, тик го­зе­ре­мә ге­нә ко­лак са­лу­чы бул­ма­ды, - ди су­гыш ве­те­ра­ны күз яшь­лә­ре бе­лән.

Ве­те­ран­нар­ның са­фы ел­дан-ел ки­ми ба­ра. Су­гыш­та кат­на­шу­чы­лар ра­йон бу­ен­ча 203 ке­ше ге­нә са­на­ла. Ка­дер-хөр­мәт­кә ла­ек бу мөх­тә­рәм зат­лар­га ни­чек тә бул­са яр­дәм итәр­гә иде. Мәрь­ям апа мо­ңа бик тә өмет­лә­нә. 92 яшен ту­тыр­са да, ул әле һа­ман да ак­тив, хә­рә­кәт­чән, ба­ла­лар бе­лән оч­ра­шу­лар­га бик те­ләп йө­ри, те­атр-кон­церт­лар яра­та.

Ири­на Апа­ча­е­ва

Ав­тор фо­то­сы